پسین اوز ماهنامه پسین اوز
مقدمه
*احمد خضری: تاریخ آموزش نوین در شهرستان اوز بخشی از میراث فرهنگی و اجتماعی این دیار کهن است. اوز از نخستین شهرهای جنوب فارس بود که در آغاز قرن چهاردهم خورشیدی، با همت مردمان فرهنگ‌دوست و خیراندیش خود، گام در مسیر آموزش به سبک نوین نهاد. نشانه‌های این تلاش امروز نه تنها در حافظه جمعی مردم اوز باقی مانده، بلکه در موزه‌های معتبر کشور نیز منعکس است. یکی از مهم‌ترین این نشانه‌ها، پرچم دبستان دخترانه اوز است که با نام «دبستان احتجابیه» در کتابخانه و موزه ملی ملک تهران نگهداری می‌شود.(۱)
آغاز آموزش نوین در اوز
نخستین کلاس‌های رسمی آموزش نوین در اوز در سال ۱۳۰۷ شمسی تشکیل شد. این کلاس‌ها ابتدا در منزل خواجه رضا و سپس در منزل حاج محمدرحیم برگزار می‌شد. با افزایش شمار دانش‌آموزان و نیاز به فضایی استاندارد، در سال ۱۳۱۷ شمسی نخستین مدرسه خیّرساز استان فارس به همت حاج محمدعلی بدری اوزی، بازرگان نیکوکار مقیم بمبئی هند، در اوز احداث گردید. بدین‌ترتیب آموزش نوین در اوز از خانه‌های شخصی به ساختمانی مستقل و مدرن منتقل شد.(۲)
نخستین آموزشگاه دخترانه
در کنار مدارس پسرانه، در سال ۱۳۱۵ شمسی نخستین دبستان دخترانه در اوز گشایش یافت. مدیریت این آموزشگاه ابتدا بر عهده بانو صغری خلیلی از اهالی شیراز بود و پس از او، بانو پروین ریاحی از فرهنگیان اوزی، سرپرستی مدرسه را عهده‌دار شد. این رخداد نقطه عطفی در تاریخ اجتماعی اوز به شمار می‌رود، چرا که آموزش دختران در آن روزگار هنوز در بسیاری از نقاط کشور با دشواری و مقاومت روبه‌رو بود.(۳)
پرچم دبستان دخترانه اوز در موزه ملی ملک
در میان آثار تاریخی آموزش و پرورش کشور که در کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شود، پرچم دبستان دخترانه اوز جایگاهی ویژه دارد. این پرچم، پارچه‌ای سه‌رنگ (سبز، سفید و قرمز) است که بر روی نوار سفید آن عبارت «دبستان احتجابیه» به چشم می‌خورد.
طبق سند ثبتی موزه، این پرچم به شماره ۱۳۹۳۰۹۰۰۰۴۳ در فهرست آثار موزه به ثبت رسیده است. پرچم مزبور توسط بانو نسرین دستغیب بهشتی، فرزند بانو صغری خلیلی، به موزه اهدا گردیده و به مناسبت آغاز سال تحصیلی جدید در کنار دیگر آثار شاخص آموزشی کشور به نمایش درآمده است.(۴)
نام «احتجابیه» و چالش منابع محلی
یکی از نکات مهم درباره این پرچم، نام مدرسه است. در حافظه محلی اوز، دبستان دخترانه آن سال‌ها با عنوان «نوبنیاد دخترانه اوز» و مدیریت بانو پروین ریاحی شناخته می‌شد. حتی تا اوایل انقلاب، مُهری با این عنوان در اداره آموزش و پرورش موجود بوده است.
اما سند معتبر موزه ملی ملک و شهادت بانو نسرین دستغیب نشان می‌دهد که این مدرسه با نام «احتجابیه» نیز شناخته می‌شده و مدیریت آن در آغاز بر عهده بانو صغری خلیلی بوده است. این دو روایت در ظاهر متفاوت، اما در حقیقت مکمل یکدیگرند: روایت محلی بر استمرار مدیریت بانو پروین ریاحی تأکید دارد، در حالی که سند ملی نشانگر نقش اولیه بانو صغری خلیلی است.
جایگاه موزه ملی ملک
کتابخانه و موزه ملی ملک نخستین موزه وقفی و خصوصی ایران است که در سال ۱۳۱۶ شمسی توسط حسین آقا ملک بنیاد نهاده و به همراه مجموعه‌ای عظیم از املاک به آستان قدس رضوی وقف شد. این موزه امروزه یکی از شش کتابخانه بزرگ ایران در حوزه نسخ خطی به شمار می‌رود و گنجینه‌ای از بیش از ۱۹ هزار نسخه خطی نادر، ۷۰ هزار کتاب چاپی و ۳۴۰۰ کتاب چاپ سنگی را در خود جای داده است. ثبت پرچم دبستان دخترانه اوز در چنین مجموعه‌ای، جایگاه ملی و ماندگار این اثر را تضمین کرده است.(۵)
نتیجه‌گیری
پرچم دبستان دخترانه اوز نه تنها یادگاری از نخستین گام‌های آموزش دختران در جنوب فارس است، بلکه نشانه‌ای از پیوند هویت محلی با حافظه ملی نیز به شمار می‌رود. هرچند منابع محلی تنها به مدیریت بانو پروین ریاحی اشاره کرده‌اند، اما سند موزه ملی ملک و روایت فرزند بانو صغری خلیلی نشان می‌دهد که تاریخ آموزش دخترانه در اوز چهره‌ای چندبُعدی دارد.
این پرچم امروز به عنوان سندی معتبر از پایتخت کتاب ایران (اوز) در قلب پایتخت فرهنگی ایران، در موزه ملی ملک، نگهداری می‌شود و به آیندگان یادآوری می‌کند که چگونه مردمان اوز، با همت خیران و زنان فرهیخته، در آغازین سال‌های قرن چهاردهم خورشیدی، چراغ آموزش نوین را در این سرزمین برافروختند.
*مدیر مسئول
منابع و ماخذ:
۱-خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) یکم مهر۱۴۰۴
۲-فارسنامه دوم جلد دوم تالیف عبدالمحمد طاهری صفحه ۸۶۵
۳-عصر اوز شهریور ۱۳۹۵
۴-پیام دانش ۱۳ مهر ۱۳۹۵
۴-باشگاه خبرنگاران توانا یکم مهر ۱۴۰۴
۵-خبرگزاری ایسنا ۵ آبان ۱۳۹۶