پسین اوز ماهنامه پسین اوز
نویسنده: احمد خضری*
انقلاب مشروطه ایران یکی از مهمترین جنبشهای اجتماعی ـ سیاسی تاریخ معاصر کشور بهشمار میآید که دستاوردهای برجستهای همچون تقلیل قدرت مطلقه شاه، تشکیل مجلس قانونگذاری، تصویب قانون اساسی و افزایش آگاهی و مشارکت سیاسی مردم را به همراه داشت. اگرچه دوران قاجاریه غالباً بهعنوان «عصر بیخبری» شناخته میشود، اما از منظری دیگر میتوان آن را آغاز بیداری و خودآگاهی ایرانیان دانست.(اقتصاد نیوز ۱۳۹۹/۰۵/۱۳)
در شکلگیری انقلاب مشروطیت عوامل متعددی نقش داشت که بررسی همه آنها از حوصله این نوشتار خارج است. یکی از مصوبات مهم نخستین مجلس شورای ملی، تشکیل انجمنهای ولایتی و ایالتی بود که بهمنظور مشارکت مردم در اداره امور محلی و نظارت بر عملکرد حاکمان شکل گرفت.(گاما۱۴۰۲/۰۷/۰۶)
××زمینه تاریخی تشکیل انجمنها در لارستان××
پس از پیروزی مشروطه، در شهرهای مختلف ایران انجمنهای ولایتی و ایالتی تشکیل شد. در این راستا، شهر لار در سال ۱۳۲۶ هجری قمری شاهد تأسیس انجمن ولایتی با عضویت تجار، معتمدان، روحانیون و دولتیها بود و از جمله نخستین انجمنهای فعال کشور محسوب میشد. با این حال، اختلافات داخلی میان اعضای انجمن لار، کارایی آن را با مشکل مواجه کرد.، وخان مجوز تاسیس انجمن را در اوز صادر کرد.(هفت برکه ,غلامحسین محسنی ۱۴۰۱/۰۱/۱۹)
در همین دوره، مردم اوز که از مشروطهخواهان فعال منطقه بودند، از همان ابتدا خواستار تشکیل انجمن مستقل شدند. این درخواست سرانجام با موافقت حاکم لارستان به نتیجه رسید.
تأسیس انجمن ولایتی اوز
به موجب مجوز صادره از سوی حاج علیقلیخان بیگلربیگی لارستان در ۱۲ صفر ۱۳۲۶ هجری قمری، مقدمات تشکیل انجمن ولایتی در اوز فراهم شد. با همکاری روحانیون، معتمدان و کلانتر وقت ، انجمن ولایتی اوز پس از حدود ۸ ماه از تاسیس انجمن لار در تاریخ ۲۶ صفر ۱۳۲۶ قمری، برابر با ۶ فروردین ۱۲۸۷ خورشیدی، با عضویت شش نفر رسماً آغاز به کار کرد.( تاریخ دلگشای اوز تالیف محمد هادی کرامتی)
در روز پنجشنبه ۶ فروردین ۱۲۸۷، به دعوت مشترک کلانتر و مفتی اوز، همه مردم شهر ـ از خرد و کلان، غنی و فقیر ـ در مدرسه احمدیه گرد آمدند. پس از مشورت و رایزنی عمومی، شش نفر از فعالان اجتماعی برای عضویت در انجمن انتخاب شدند. متن کامل صورتجلسه این گردهمایی در کتاب های تاریخ دلگشای اوز تألیف محمدهادی کرامتی ویادداشتهای محمد امین کرامتی اوزی به کوشش فرشته کرامتی آمده است.,به نظر اینجانب با توجه به مقایسه به نظر می رسد صورتجلسه با دستخط ملا محمد امین فرزند حاج محمد هادی که خود نفر ششم انجمن بوده است ، نگارش یافته است .
ترکیب جلسه و منتخبین انجمن
در این نشست تاریخی، شخصیتهای برجسته مذهبی و اجتماعی اوز حضور داشتند؛ از جمله:
عالم ربانی حاج شیخ محمد شریف
مفتی جلیلالقدر حاج شیخ احمد فقیهی مفتی
سیدالاساتید آقا سید محمد هاشم
قاضی شرع حاج ملا عبداللطیف آخوند
خطیب حاج ملا محمد آخوند
همچنین خواجه محمدصالح کلانتر و جمعی از اعیان و بزرگان شهر نیز در جلسه شرکت داشتند. (همان صفحه ۲۰۱)
بر اساس آیه شریفه «وَشاوِرْهُم فِی الأَمر»، پس از مشورت، تفحص و تشخیص، مردم وطوایف به شش طبقه تقسیم شده و با اکثریت آرا، شش نفر بهعنوان اعضای انجمن برگزیده شدند:
۱. حاج محمد شریف – رئیس انجمن
۲. حاج محمد هادی
۳. حاج ملا محمد رفیع عبدالغفور
۴. حاج جعفر
۵. ملا محمد امین حاج محمد
۶. ملا محمد امین حاج محمد هادی (کرامتی)
(یادداشتهای محمد امین کرامتی اوزی به کوشش فرشته کرامتی صفحه۱۶۹)
از نکات قابل توجه این رویداد، برگزاری جلسه در مدرسه بهجای مسجد است؛ در حالیکه در بسیاری از شهرهای دیگر، انجمنها در مساجد تشکیل میشدند.
اصول اخلاقی و تعهد اعضا
اعضای منتخب انجمن، در حضور علما، شیوخ، سادات و بزرگان شهر، به خداوند متعال سوگند یاد کردند که با یکدیگر متحد باشند، از نفاق و اختلاف بپرهیزند و منافع عمومی مردم را بر هر امر دیگری مقدم بدانند. (همان صفحه ۱۶۹)این تعهد اخلاقی، نشاندهنده درک عمیق اعضا از مسئولیت اجتماعی و سیاسی خود بود.
جایگاه انجمن اوز در جنوب فارس
در گستره وسیع جنوب فارس که تحت حاکمیت حکام لارستان قرار داشت، تنهاشهر لار و اوز دارای انجمن ولایتی بودند. این امر، بیانگر سطح بالای آگاهی، فرهنگ مشارکت، سواد و دانایی مردم اوز در مقایسه با بسیاری از نقاط پیرامونی است.
عملکرد و دستاوردهای انجمن ولایتی اوز
اگرچه عمر انجمن ولایتی اوز تنها حدود چهار ماه بود، اما در همین مدت کوتاه، اقدامات مهم و اثرگذاری انجام داد که از جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. محدود شدن اختیارات کلانتر؛ بهگونهای که بدون اجازه انجمن حق امر و نهی نداشت.
۲. رسیدگی به دعاوی و اختلافات مردم و حلوفصل آنها.
۳-. تأسیس بازار با الگوبرداری از قیصریه لار.
۴. ایجاد چاپارخانه (پست) برای تسهیل ارتباطات.
۵. برقراری نظم و انضباط شهری و تدوین مقررات محلی.
(تاریخ دلگشای اوز صفحه ۱۷۴)
این انجمن با پشتوانه مردمی و حمایت روحانیت، نقش مؤثری در اداره امور اوز ایفا کرد.
پایان فعالیت انجمن
با آغاز استبداد صغیر و به قدرت رسیدن مجدد محمدعلیشاه قاجار، دستور تعطیلی انجمنهای ولایتی و ایالتی در سراسر کشور صادر شد. در پی این فرمان، انجمن ولایتی اوز نیز تعطیل شد و به فعالیت کوتاه اما پربار خود پایان داد.
جمعبندی
تأسیس انجمن ولایتی اوز را میتوان یکی از جلوههای روشن مشارکت مردمی و آگاهی سیاسی در جنوب ایران در دوران مشروطیت دانست. حضور گسترده مردم، روحانیون و بزرگان، انتخاب نمایندگان از طریق مشورت عمومی، و اقدامات مؤثر انجمن در مدت کوتاه فعالیت، همگی نشاندهنده جایگاه پیشرو اوز در تاریخ مشروطه و فرهنگ سیاسی منطقه است. این تجربه تاریخی، گواهی ارزشمند بر نقش شهرهای کوچک اما آگاه در تحولات بزرگ ملی ایران بهشمار میآید.
*مدیر مسئول
منابع وماخذ :
۱- تاریخ دلگشای اوز تالیف محمد هادی کرامتی، به کوشش محمد شریف کرامتی انتشارات نوید شیراز ۱۳۷۰
۲- یادداشتهای محمد امین کرامتی اوزی به کوشش فرشته کرامتی وتصحیح و مقدمه دکتر محمد شریف کمالی انتشارات سمیرا ۱۳۸۷
۳- تاریخ جهانگیریه وبنی عباسیان بستک تالیف محمد اعظم بنی عباسیان بستکی به کوشش عباس انجم روز ۱۳۳۹
۴- گریشنا ، هفت برکه ۱۴۰۱/۰۱/۱۹
۵- گفتگو با غلامحسین محسنی پژوهنده و نویسنده گراش
۶- پایگاههای خبری مختلف اطلاع رسانی