پسین اوز ماهنامه پسین اوز
گزارشگران: حمیرا نامدار و مریم سمیعی
با راهنمایی آقای رضایی چند کیلومتری را برای رسیدن به بافنده قالی طی می کنیم. اولین چیزی که در حین ورود نظرمان را جلب می کند، زیر تلألو آفتاب چهار چوبی که با نوارهای بافته شده سنتی تزیین شده اند و زن قالی باف در حال بافتن است. تنها صدایی که به گوش می رسد، نقشه خوانی آهنگین بافنده است که کودکی شان را با قالیبافی سپری کرده، هنر موروثی مادر بزرگ ها را زنده کرده اند. زنانی که دلبسته دارهای قالی هایشان شده اند که برایشان روزی حلال به بار می آورد. آیا هنر زیبا و اصیل فرشبافی در ایران کم کم به دست فراموشی سپرده می شود؟! آیا فرش های ماشینی راه خود را به سوی خانه های ایرانی یافته اند و هنر ستودنی فرش ایرانی را دیگر کمتر در آپارتمان ها و… می توان نشانی دید؟ شهربانو نجفی در این زمینه با پسین اوز به گفتگو نشسته است.
صحبت از بانوی هنرمندی است که با بهم درآمیختن دانش و تجربه به هنر رسیده بود. هنری اصیل و ماندگار به نام هنر قالی بافی. بانو شهربانو که از کودکی انگشتانش با تار و پود قالی آشنا بود علاوه بر قالی به هنر گلیم بافی، گبه و کرباس بافی نیز تسلط دارد.
از ورودی خانه گرفته تا پشتی و کیف خانه مدیون هنر دست شهربانو بود راستش ابتدا سوال کردن برایمان آسان نبود چون از هنر قالی چیز زیادی نمی دانستیم. اما وقتی سر صحبت را باز کرد سوال کردن برایمان آسان شد.
شهربانو نجفی اهل روستای جای دشت فیروزآباد هستم. خانه دار، تا کلاس پنجم درس خواندم. بعد از آن پشت دارقالی نشستم و کنار مادربزرگم گره های قالی را می زدم. از کودکی علاقه بسیار زیادی به کارهای هنری داشتم از انجام کارهای هنری لذت خاصی می بردم. تا اینکه ازدواج کردم و به همراه همسرم که در دانشگاه پیام نور مرکز اوز کار پیدا کرده بود به اوز آمدیم. در حال حاضر حدود ۲۵ سال است که ساکن اوز هستیم. زمانی که مشغول به کار بافت می شوم متوجه گذر زمان نیستم و چون باید با تمرکز به این کار بپردازم بعد از پایان کار احساس زیبا و لطیفی از آرامش دارم چون با این کار تمام ذهن و فکر خود را از مسائل و مشکلات خالی می کنم و روی کار دقیق می شوم. کار هنر، کار دل است. اگر شخصی که وارد کار می شود، آموزش های لازم را ببیند و مهارت کسب کند خود به خود شیفته فرش و قالی شده و از کار بافت لذت می برد.
فرش ایرانی زنده است. پشم ها که از بدن موجودات زنده (دام) چیده می شود. پنبه ها که از گیاهان جدا می شوند حتی رنگ های گیاهی که برای رنگرزی از هر نوع جنسی باشد استفاده می شوند همه و همه زمانی جزئی از اجزای موجود زنده بوده اند و از همه مهم تر طراح و بافنده است که به تمام این مصالح شکل و نقش می دهد شما با دیدن فرش ها و تابلوهای مختلف حال و هوای متفاوتی پیدا می کنید بعضی احساس لطافت، بعضی غم پنهان و بعضی ها شادابی و سرزندگی را در ما بر می انگیزند و این همان چیزی است که فقط در هنر ایرانی وجود دارد.
یک فرش خوب دارای چه ویژگی هایی است؟
برای شناخت فرش بهتر است نکات زیر را مورد توجه قرار دهیم:
– باید مواد اولیه را در فرش شناسایی کنیم تا از نظر طبیعی بودن آن اطمینان پیدا کنیم – باید از ثبات رنگ مطمئن شویم تا با مواد جوهری رنگ نشده باشند. – کنترل ابعاد فرش با توجه به طرح و نقشه آن – سراسر فرش باید پرزها به یک اندازه باشند کنترل رجشمار.
ما فکرمی کنیم هر ایرانی باید در منزل خود یک دار قالی داشته باشد و این هنر سینه به سینه منتقل بشود.
ارزش هنری یک قالی یا قالیچه به نقشه، میزان استفاده از رنگ‌های طبیعی و هماهنگی قرارگرفتن این رنگ‌ها در کنار هم بستگی دارد، اما قیمت یک قالی یا قالیچه بیشتر به نقشه و رنگ، جنس نخ، تار و پود و پرز آن و ریزبافی و درشت‌بافی آن ربط دارد.
خانم نجفی تاکنون چه طرح ها و نقشه هایی را بافته اید؟
من خیلی طرح ها، از سنتی تا فانتزی، طرح لیلی و مجنون، صد گل، کوروش کبیر و … را بافته ام همه نقش و طرح ها را دوست دارم. در حال حاضر هم در حال بافتن طرح وزیر مخصوص هستم. البته هر نقشه ای از هر طایفه ای که باشد می توانم ببافم. رنگ، نقش مهمی در زیبایی و چشم نوازی قالی دارد. البته هر طایفه نقشه قالی خاص خود را دارند.
بفرمایید نخ ها را خودتان رنگ می کنید یا آماده تهیه می کنید؟
بیشتر نخ ها را در گذشته خودمان رنگ می کردیم ولی الان به صورت آماده از بازار خریداری می کنیم.
کدامیک از فرزندان شما هنر قالی بافی را از شما فرا گرفته اند ؟
به دخترهایم تا حدودی قالی بافی را یاد داده ام، به نظر من هنر قالی بافی برای زنان خانه دار بسیار خوب و لازم است بخاط اینکه می توانند در کنار مدیریت خانه و بچه ها، یک کاری هم رزق حلال است کمک خرج خانه باشند.
متاسفانه مشکلی که بوجود آمده اینکه خانم ها کمتر به قالی بافی تمایل دارند و به همه بانوان توصیه می کنم اگر می خواهند در خانه کاری انجام دهند همین هنر را یاد بگیرند که ماندگار و اصیل است.
سبکی که در بافندگی بکار می‌برید، چه فرقی با بافت سنتی دارد؟
نام این سبک اصطلاحاً «ترکی‌بافت» است، در این سبک به جای استفاده مستقیم از ابزار در بافت، از دست استفاده می‌شود. به عنوان نمونه از سیخ برای پودکشی، از قلاب برای گره و از دفه برای خوابانیدن پودها استفاده می‌شود.
آیا همسرتان نیز در زمینه هنر فعال است؟
خیر، همسرم مسئول آزمایشگاه دانشگاه پیام نور اوز اشتغال دارد و همیشه یکی از مشوقان من بوده است.
چگونه با کارتان ارتباط برقرار می‌کنید؟
هنگام بافندگی، یک حس خاصی دارم، من به کار خود عشق می‌ورزم و با آن حرف می‌زنم چون مطمئنم که حس من به کار بافندگی منتقل می‌شود. و همیشه سعی کرده‌ام با آرامش بافندگی کنم.
هزینه‌ای که بابت تهیه مواد بافندگی پرداخت می‌کنید، چقدر است؟
هزینه تهیه مواد اولیه برای بافت یک تابلوی بستگی به اندازه آن دارد.
باید پرسید گره کور مشکلات زنان قالی‌باف و مرهم دستان پینه بسته شان کجاست؟ و متولیان این امر چه کرده‌اند؟ و به راستی که فرش دست باف زن روستایی آمیزه‌ای از رنج و صبر است.
در واقع داستان این فرش ها اینجا تمام نمی شود، آنها اینجا بدنیا می آیند و حالا باید راهی خانه ها شده و سالیان درازی را همراه مردم این سرزمین و دیگر سرزمین ها شاهد داستان زندگی آدم ها باشند.
آنچه خواندید، در واقع تنها گوشه ای از سفر پر رمز و راز فرش دستباف ایرانی در قسمتی از شهر اوز بود. از خانه بانوی هنرمند بیرون آمدیم ولی ذهنمان درگیر بود. وقتی وارد خانه شهربانو شدیم با اثرهایی رو برو شدیم که عکس آنها را فقط در کتاب ها دیده بودیم او حتی با طرح گلیم کیف های زنانه بافته بود که بسیار برایمان دیدنی بود انگار هنر، ذوق، ابتکار و نوع آوری در هم آمیخته بود تا همه کارهای این بانو بی نظیر باشد. امیدواریم او موفق شود و بتواند بخشی از دانسته های خود را که همچون گنجینه ای با ارزش بود با آموزش به نسل های آینده منتقل کند.