پسین اوز ماهنامه پسین اوز
اشاره: دکتر سعید محمودیان فعال اجتماعی و علاقمند به فولکلور و مسائل تاریخی جنوب استان فارس به ویژه شهرستان های لارستان و اوز به مناسبت یکم اردیبهشت روز سعدی مقاله ای تحت عنوان «شهرت عالمگیر سعدی» ارسال کرده است که ضمن سپاس و تشکر از نامبرده درج می گردد:
آمریکا – دکتر سعید محمودیان: خسرو شاهانی داستان نویس معاصر با استفاده از داستان دیدار جهان گرد شهیر مراکشی از چین در سال ۱۳۳۲ میلادی در نوشته ای طنز آمیز می نویسد که: شعر سعدی در زمان حیاتش که نه صنعت چاپ وجود داشت و نه دستگاههای ارتباطی و اطلاعات امروز در خدمت شعر و ادب بود تا چین رفت و شعر شعرای امروز پا از صفحه مجله بیرون گذاشته.(۱)« ابوعبدالله محمد ابن عبدالله ابن بطوطه در کتاب رحله حدود ۵۰ سال بعد از مرگ سعدی می نویسد:«… امیر الامرای چین ما را در خانه خود مهمان کرد. دعوتی ترتیب داد که بزرگان شهر در آن حضور داشتند. این امیر با همه عظمت و بزرگی که داشت به دست خود گوشت های گوسفند ذبح شده از هم جدا می کرد و به ما می‌داد. سه روز تمام مهمان او بودیم. در خداحافظی پسر خود را به همراه ما به خلیج فرستاد و ما سوار کشتی شبیه به «حراقه»(۲) شدیم و پسر امیر در کشتی دیگری ما را بدرقه کرد. امیرزاده آوازهای فارسی خیلی دوست می‌داشت و با موسیقی دانان شعری به فارسی می خواندند. همگی به فرمان امیرزاده چند بار شعر را تکرار کردند. چنانچه من از دهانشان فرا گرفتم که چنین بود:
تا دل به محنت دادیم
در بحر فکر افتادیم
چون در نماز ایستاده ایم
قوی به محراب اندری(۳)
بنا به تحقیقات مرحوم علامه محمد قزوینی این شعر جزء غزلی است که از طیبات کلیات سعدی و صورت صحیح آن چنین می باشد:
تا دل به مهرت داده ام
در بحر فکر افتاده ام
چون در نماز ایستاده ام
گویی به محراب اندری
در اثبات مقام و موضع دنیا گیر استاد سخن سعدی از رالف والدو اِمرسُن شاعر و فیلسوف بزرگ آمریکا اسم می‌برم که در قطعه شعر زیبای تحت عنوان «سعدی» سروده ۱۸۹۹ به نحو شایسته ای به وصف و تمجید شیخ اجل سعدی پرداخته است. سالها بعد ادیبان دیگری به اقتباس از مجموعه اشعار و ترجمه وی مقام و مرتبه والای سعدی به جهانیان شناسایی نمودند. (۴)
در تایید شهرت جهانی سعدی لازم می دانم ماجرایی که ۵۲ سال قبل برایش پیش آمد شرح دهم. مجله پرتیراژ
خواندنی ها تحت عنوان «نامه یک پزشک ایرانی- مایه افتخار فارسی زبانان در اقطار جهان» در ستایش من از نوشته مرحوم محیط طباطبایی در مورد بزرگی استاد سخن سعدی چنین توضیح داده بود: گروهی از کارشناسان ممالک آسیایی و آفریقایی که ۱۷- ۱۸ نفر بودند به دعوت دولت آمریکا در سمپو زیومی مربوط به بهداشت و تنظیم خانواده شرکت داشتند و برای ۳-۲ روزی از ایالت (ویرجینیای غربی) دیدن نمودند و با سمتی که داشتم (مشاوره اداره بهداشت در امر زنان و مامایی) برای این گروه و سایر طبیب های میزبان راجع به تنظیم خانواده (روز ۱۶ اکتبر ۱۹۷۰) صحبت نمودم.
آن دسته که اهل افغانستان، پاکستان و هند بودند از من پرسیدند که شیخ سعدی راجع به تنظیم خانواده چه گفته است؟ با وجودی که از ارادتمندان شیخ هستم و برای گروه گفتم که زکریا رازی برای اولین بار نحوه ای از(IUD) جسمی که درون رحم می گذراند تا از آبستنی جلوگیری شود در نوشته هایی ذکر می‌کند شرمنده شدم که ندانستم چه جواب دهم در حالی که همه با هم این شعر سعدی را در جواب خواندند:
زنان باردار ای مرد هشیار
اگر وقت ولادت مار زایند
از آن بهتر به نزدیک خردمند
که فرزندان ناهموار زایند
سایر شرکت کنندگان نیز کم و بیش از شیخ سعدی اطلاعاتی داشتند و معلوم شد که پارسی و تازی، ترک و هندی همه به سعدی شیرازی ارادت می‌ورزند.(۵) ابیات فوق در باب هفتم گلستان در تاثیر تربیت دیده می شود. جای خوشبختی است که از سال ۱۳۸۹ نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی روز اول اردیبهشت را «روز سعدی» نامگذاری کرده‌اند و به همین سبب به دانشجویان و دانش پروران همشهریانم توصیه می‌کنم این روز فرخنده را گرامی بدارند. چون استاد سخن در چندین شعر خود لغات لارستانی آورده است و مخصوصاً در ادبیات متعددی که در ذیل شرح می‌دهم واژه اوزی خَش (KHASH) به کار برده است. متاسفانه بزرگان زیادی از جمله مرحوم محمدعلی فروغی (ذکاء الملک) نادانسته در نوشته‌ها، خَش را خوش نوشته اند که ردیف و قافیه شعر خدشه دار کرده اند. لازم است تمام خوش‌ها به املا خش نوشت!
اکنون که به یمن و برکت خداوند و کوشش بی دریغ و بی شائبه مردمش، اوز از بخشی ناشناس به شهری زیبا و خوش نام و ادب پرور ارتقاء یافته است بایستی فرهنگ و زبان آن را که بیش از ۲۰۰۰ سال پابرجا مانده بهتر به دیگران شناسایی نمود و اشتباهاتی که حاصل از سوء تفاهم می باشد برطرف گردد. من به این اشعار که شیخ اجل کلمه خش به کار برده است اشاره می‌کنم که امید است مورد توجه عوام و خواص مخصوصاً آموزگاران قرار گیرد تا سعدی را بهتر و بیشتر به جوانان آشنا نمایند.
۱ – در قدیم پزشکان به چهار طبع مزاج تن آدمی، سردی و گرمی، رطوبت و خشکی متعدد بودن و سعدی که هیچ مضمونی را ناگفته نگذاشته این باور هم گفته است:
چار طبع مخالف سرکش
چند روزی بوند با هم خوش
چون یکی زین چهار شد غالب
جان شیرین برآید از قالب
خوش در مصرع بیت اول بایستی خش نوشت به معنی خوشی و سازش!
۲ -بر در کعبه سائلی دیدم
که همی گفت و میگرستی خوش
می نگویم که طاعتم بپذیر
قلم عفو بر گناهم کش( گلستان صفحه ۱۱۲)
۳ -نبیند کسی در سماعت خوشی
مگر وقت رفتن که دم در کشی (گلستان – در اخلاق درویشان -صفحه ۱۲۰)
۴ -حرام است بر پادشه خواب خوش
چو باشد ضعیف از قوی بارکش (بوستان – در عدل و تدبیر و رای- صفحه ۲۵۱)
۵ -میازار موری که دانه کش است
که جان دارد و جان شیرین خوش است (بوستان -در احسان- صفحه ۲۸۲)
۶ -دل تخم کاران بود رنج کش
چو خرمن برآید بخسبند خوش(بوستان- در عشق و مستی و شور- صفحه ۳۰۱)
۷ -همی رنجم از طلعت ناخوشش
مبادا که در من قند آتشش(بوستان –باب چهارم در تواضع- صفحه ۳۱۶)
۸ -چو خود را قوی حال بینی و خوش
بشکرانه بار ضعیفان بکش (بوستان- در تواضع – صفحه ۳۲۴)
۹ -غریب آمد در سوار حبش
دل از دهر فارغ سر از عیش خوش (بوستان- در توبه و راه صواب- صفحه ۴۰۰)
منابع و ماخذ:
۱ – شاهانی خسرو- در کارگاه نمد مالی- خواندنی ها شماره ۱۰۰ سال ۳۱ – ۹ شهریور ۱۳۵۰
۲ – حراقه نوعی کشتی جنگی بسیار قدیمی که در حاشیه چپ و راست عرشه آن مشرف به دریا توپ های خمپاره انداز گذاشته بودند و جنگجویان مواد آتش زا به سوی دشمن شلیک
می کردند و یا با منجنیق ها گلوله‌های خیس شده در نفت و مشعل به طرف دشمن پرتاب می کردند. این کشتی‌ها در بنادر دریای مدیترانه مخصوصاً کارتاژ (قرطاجنه) ساخته می شدند.
۳ – ابن بطوطه رحله ترجمه محمدعلی موحد، تهران ۱۳۳۷
۴ – محمودیان سعید خواندنیها شماره ۲۴ سال ۳۱ آذر ۱۳۴۹ فصلنامه ره آورد شماره ۵۰ بهار ۱۳۷۸
۵ – سماعت مشق از سمع به معنی شنیدن می باشد. سماعت: آنچه از وکلای مدعی و مدعی علیه در دادگاه و شاهدها شنیده می‌شود و همراه با مدارک نشان داده می شود.