پسین اوز ماهنامه پسین اوز
* احمد خضری: دستیابی به نخستین مجموعه نوشته‌ها (کتاب یا بیاض) و یا نخستین نویسنده کتاب اوزی در این شهر بسیار مشکل و شاید غیر ممکن به نظر برسد. اما تلاش برای شناسایی نویسندگان و آثار آنان ادامه یافته، هرچند هرچه بیشتر تلاش شود کمتر نتیجه حاصل شده است.
به هر حال در این پروسه پژوهش آنچه حاصل شد این بود که وجود کاتبان، هامش نویسان در صفحات جزءها (سی پاره) قرآن که برای مزارها و مساجد و غیره نوشته شده است. باور مرا قوی‌تر کرد که نمی‌توان خط رد و نفی را بر وجود کتاب و نویسندگان حتی در سده‌های قبل از ۱۰۰۰ هجری قمری در اوز زد.
زمانی که در هامش صفحه یک سی پاره قرآن کریم در سال ۱۱۹۸ هجری قمری از شهید شدن دو تن در حادثه شبیخون تنگزان اوز در سال ۱۲۵۹ هجری قمری یاد شده و آنان را مجاهدان فی سبیل الله محسوب کرده است. ولی کاتب خود را معرفی نکرده است. اما از نوشته وی معلوم است که این کاتب باسواد، توانا و اهل مطالعه بوده است.
همچنان که در صفحه دیگر همین سی پار قرآن کاتب دیگری نیز به زیبایی در یک جمله کوتاه همان واقعه را با مقتول شدن فرد دیگری را یادآور می‌شود. طبعاً این جملات با آن نگارش‌ها قطعاً از جانب انسان‌های توانا، مسلط بر اوضاع جامعه و دارای معرفت نوشته شده است.
بنابراین در چنین جامعه‌ای نمی‌تواند نویسنده کتاب وجود نداشته باشد. خود این سی پاره قرآن که در دوران افشاریه به رشته تحریر درآمده است و فردی به نام «امیرحسین اوزی» آن را وقف مزار اوز کرده است و با خط بسیار خوش نگارش شده که کاتب آن مشخص نیست؛ اما به احتمال قوی عبدالوهاب نام داشته است. خود نشان از رواج نگارش و نوشتن بوده است.
عنایت الله نامور پژوهش زیبایی درباره سند ۳۰۰ ساله فرهنگی را در سرگذشت یک کتاب نفیس در اوز بررسی می‌کند که اطمینان ما و دوستان دیگر را به وجود جو حاکم جامعه اوز درباره کتاب و قلم بیشتر می‌کند.(۱)
به یاد دارم در عصر اسفند ماه ۱۳۴۰ از مدرسه به خانه آمدم مادرم مرا برای بردن مقداری نان تازه پخته، به منزل حاج ملا محمد زمان خضری آخوند فرستاد. به مقصد که رسیدم؛ ملا محمدزمان و همسرش بلقیس در حیاط منزل زیر یک درخت کنار (سدر) بزرگی نشسته و چای می‌نوشیدند. پس از سلام و تحویل بسته نان مرا به نشستن و چای خوردن دعوت کردند و بلقیس برای بردن نان‌ها و آوردن شیرینی برای من به اندرونی رفت. در مقابل حاج ملا محمد زمان جعبه‌ای چوبی قرار داشت که در آن تعدادی کتاب و بیاض دست نویس قرار داشت. حاج ملا محمدزمان یک بیاض که جلد چرمی مشکی داشت بیرون کشید و گفت: این مال جدمان آخوند حاج عبدالله است و آن را سر جایش قرار داد.
یکی دیگر را که جلد نداشت نیز بیرون آورد و گفت: این مال پدربزرگت ملا محمد صالح است که حساب و کتاب مسجد و چرخ و فلک را در آن نوشته است. آن را هم سر جایش قرار داد. در این موقع بلقیس با مقداری آب نبات و بادام رسید و به من داد و خداحافظی کرده و به منزل آمدم.
بعدها سراغ آن صندوقچه و کتاب را گرفتم. ولی هرگز کسی از آنها اطلاعی نداشت. در صورتی که بیاض آخری می‌توانست بهترین سند برای خرج و دخل و مسائل مربوط به ساخت چرخ و فلک مسجد(برا) باشد. چون مرحوم ملا محمد صالح آخوند ریاضیدان و اهل مطالعه و علم بوده است.(۳)
غرض از نوشتن این خاطره این است که چنین کتاب و بیاض هایی زیاد وجود داشته که مهم‌ترین سند برای این شهر محسوب می‌شدند. ولی دست یافتنی نیستند و اگر کسانی چنین کتاب‌ها یا بیاض‌هایی دارند می‌توانند آن را به من یا به موزه مردم شناسی تحویل دهند. حالا که صحبت از موزه مردم شناسی شده باید بگویم که قدیمی‌ترین کتاب شناسایی شده از اوز که نامش دیده نشد با تالیف محمد ابراهیم الحاجی در سال ۱۲۲۶ هجری قمری با ۹۵۲ صفحه و یا مجموعه اشعار آخوند ملا عبدالقادر که در دوران ناصرالدین شاه( ۱۲۶۴ ه. ق) سروده است و عبدالله قاضی‌زاده مدعی است که نزد وی محفوظ است. علاوه بر همه این‌ها میرمحمد میر عبدالرحمان در دوران انقلاب مشروطیت( ۱۲۸۵ ه. ق) مصمم به ایجاد آموزشگاه به سبک دارالفنون در اوز بوده است.(۲)
این یعنی بحث دانش و فرهنگ و قلم فکر کنم بیش از این نیاز به ارائه ادله و مدارک نباشد که شهرستان اوز یک مکان فرهنگی اهل علم و دانش و ادب و قلم و نویسندگی بوده است. این روحیه را می‌توان از دوران صفویه در اوز حاکم دانست. حضور ملا محمد در سال ۱۱۳۰ هجری قمری و اواخر دولت صفویه و اقدامات فرهنگی وی موید این ادعاست.(۴)
بیشتر فعالیت و نشریات بزرگان اوز در دوره قاجاریه بوده است چون بزرگانی مانند آخوند ملا عبدالقادر، خواجه زین العابدین، رئیس عبدالرحیم حاج محمد رئیس، رئیس ابراهیم حاج محمد رئیس، آخوند ملا حسین، میرمحمد میر عبدالرحمان، محمد مولوی، ملا محمد حسن انصاری بلغانی، حاج شیخ احمد بن شیخ علی، محمد صالح حاج احمد آخوند، تائب و ملا محمد حسن بلغانی که در اوز فعالیت نشر و کتابت داشته‌اند همه در دوران حکومت قاجاریه بوده‌اند.
البته قبل از آنها بر اساس اسناد و مدارک به افرادی چون آخوند حاج عبدالله و شاگردش حاج شیخ احمد گپ در دوره زندیه فعالیت داشته‌اند و کاتبان قرآن و خوشنویسان که در سال( ۱۱۴۸ ه. ق) یعنی دوره افشاریه به فعالیت می‌پرداخته‌اند. اخیرا دوست و محقق ارجمند عبدالعلی صلاحی گراشی در پیشگفتاری برای کتابچه بهارنامه ۲ در آیین رونمایی کتاب شهرستان گراش تاریخچه نویسندگی کتاب در گراش را از سال ۱۲۸۹ هجری قمری تا ۱۳۹۰ هجری شمسی بدین شرح مرور کرده است: «بنا به یافته‌های نگارنده اولین آثار مکتوب بر جای مانده از نویسندگان منطقه جنوب مرکزی ایران در سده‌های ۷ و ۸ هجری به رشته تحریر درآمده‌اند…. بیشتر آنها متعلق به نویسندگان و فعالان خنجی، سیرافی، فالی و بیرمی است …. با اینکه از عرفا و علمای آن دوران گراش نیز در این آثار یاد شده است.»
وی اضافه می‌کند که اولین اثری که از گراشی‌ها به دست آمده است؛ عالم الخیام نوشته حاج اسدالله دهباشی در سال ۱۲۸۹ هجری قمری است…. این محقق پرکار خوب می‌داند نویسندگان لار، جویم و اوز نیز در منطقه فعال بوده‌اند. حالا چرا با این همه اسناد و مدارک که خود آقای صلاحی هم اشراف دارد نامی از اوز نمی‌برد، علت را نمی‌دانم؟
به هر حال انتظار می‌رفت که در دوران پهلوی تعداد آثار و نوشته‌های نویسندگان اوزی آمار بالایی داشته باشد. ولی شاهکار تاریخ محلی را محمد هادی کرامتی در دوران پهلوی اول نوشت و در دوران پهلوی دوم در تهران به چاپ رسید. کتب دینی نگاشته شده توسط حاج شیخ احمد، شیخ محمد و شیخ عبدالغفور فقیهی نیز در این دوران اتفاق افتاد. اما اوج چاپ و نگارش کتاب به ویژه چاپ اشعار و سروده‌ها، داستان‌ها در دوران جمهوری اسلامی رخ داد که در راس آنها و درباره شهر اوز می‌توان از بررسی آثار تاریخی و هنری اثر حمیرا کمال، دیوان تائب اوزی اثر عنایت الله نامور، واژه‌نامه گویش مردم اوز اثر نسرین انصاف‌پور و محمد رفیع ضیایی، فرهنگ بزرگ گویش اوزی اثر عبدالله جانفدا، جلوه‌های کهن اثر احمد خضری، واکاوی یادمانده‌ها اثر محمد صدیق پیرزاد، خوراک و فرهنگ اثر محمد شریف کمالی، یادداشت‌های محمد امین کرامتی اثر فرشته کرامتی و … و در زمینه شعر و ادب و درباره اوز می‌توان از اشعار مصطفی و عبداله خضری، سیلوانا سلمان پور، فاروق ضیایی و … اشاره داشت.
طبق اعلام اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و موزه مردم شناسی و یافته‌های خودم تاکنون افراد زیر اهل اوز اقدام به نگارش و چاپ کتاب کرده‌اند: ۱-عبدالمجید ارفعی ۲- خالده اسماعیلی ۳- فرهاد ابراهیم‌پور ۴-احمد استوار ۵-انوشیروان ابراهیم نژاد ۶- طیب امینی ۷- فاطمه انصاری ۸-طیبه احمدی ۹-مهرداد انداچه ۱۰- بهمن بازرگانی ۱۱- شریف بازرگانی ۱۲- محمد رفیع بذرافشان ۱۳- فرشته بیضایی ۱۴- داریوش پاکزاد ۱۵- بیژن پیرزاد ۱۶- محمد صدیق پیرزاد ۱۷- صلاح تیزپا ۱۸- فوزیه توانگر ۱۹- عبدالله جانفدا ۲۰- زیبا جنیدی ۲۱- فاطمه حاجی زادگان ۲۲- نازنین حبیبی ۲۳- مجید حلاجی ۲۴- طاهر جام برسنگ ۲۵-مارال جباری ۲۶- مروان خرم روز ۲۷- احمد خضری ۲۸- الهام خضری ۲۹-انوشه خضری ۳۰- عبدالله خضری ۳۱- فاطمه خضری ۳۲-محمد امین خضری ۳۳-محمدعلی خضر ۳۴- محمد نور خضری ۳۵-مصطفی خضری ۳۶-عبدالحمید دادوند ۳۷-عبدالله دبیری الاعوضی ۳۸-نسیم رحمانی ۳۹- مریم رحمانی ۴۰-حمید رکنی ۴۱- فائزه رضایی ۴۲-محمد زرنگار ۴۳-فاطمه زمان پور ۴۴-سیلوانا سلمان پور ۴۵- فاطمه سلامی ۴۶-عبدالغفار سیفایی ۴۷-عبدالعزیز شفایی ۴۸-محمد شفیع شفیعی ۴۹-عبدالجلیل شریفی ۵۰-آرزو شفائی ۵۱-آرزو صالح نژاد ۵۲- محمد شریف صدیقی ۵۳-بدریه صحرانورد ۵۴-آفاق صالح ۵۵- فاروق ضیایی ۵۶-عبدالغفور ضیایی ۵۷-محمدرفیع ضیایی ۵۸-شایان ضیایی ۵۹-مرضیه طاهری ۶۰- عبدالمجید طاهری ۶۱-فائزه طیوری ۶۲- سهیلا عباسی ۶۳- مهران عسکری ۶۴- محمد علی نیا ۶۵-کیوان فرزین ۶۶- احسان فریدی ۶۷-پویا فریدی ۶۸- شیخ احمد فقیهی ۶۹- شیخ حنیف فقیهی ۷۰- شیخ محمد فقیهی ۷۱- محمد شیخ محمد رفیع فقیهی ۷۲- شیخ عبدالغفور فقیهی ۷۳- حبیب الله فقیهی نژاد ۷۴- پوریا فولادی ۷۵-شیخ عبدالعزیز قاضی‌زاده ۷۶- فرشته کرامتی ۷۷- محمد هادی کرامتی ۷۸- محمد رسول کرامتی ۷۹- حمیرا کمال ۸۰- محمد شریف کمالی ۸۱-محمد امین کمالی ۸۲- عبدالله کمالی ۸۳- رکسانا کمال نژاد ۸۴-عبدالمجید لطافت ۸۵- منیژه مبصر ۸۶- محمد رفیع محمودیان ۸۷- مسعود محمودیان ۸۸- سعید محمودیان ۸۹- بدریه ملکی ۹۰- سید محمد صالح محجور ۹۱- یونس موذنی ۹۲- الهه مرادی ۹۳- محمد مولوی ۹۴-عنایت الله نامور ۹۵- حمیرا نامدار ۹۶- اسحاق نجم الدینی ۹۷- سکینه نوروزی ۹۸- محمدعلی هوشیار ۹۹-سید محمد یگانه ۱۰۰- ملا حسین آخوند ۱۰۱-سعید هاشمی ۱۰۲- فروغ هاشمی
در زمینه نشر مطبوعات و ماهنامه و هفته نامه باید اقدامات محمدرفیع ضیائی و تعدادی از جوانان اوز از جمله نگارنده در نشر اوز نوین، نشریات عصر اوز با سردبیری احمد خضری به مدت ۱۸ سال و ابراهیم احمدی به مدت یک سال و پسین اوز به سردبیری و مسئولیت احمد خضری، پیام اوز به سردبیری و مسئولیت ابراهیم احمدی و با پیام دانش به مسئولیت عبدالعزیز خضری نیز اشاره داشت. گرچه شاهد انتشارات میلاد اوز، افسانه اوز و صحبت نو اوز هم بودیم که مدت انتشار آنها بسیار کوتاه بود.
و اما…. جا دارد همه علاقمندان از کهنسالان که اطلاعات درباره گذشته اوز دارند به صورت ضبط صدا، تهیه ویدیو و یا مصاحبه شفاهی، اطلاعات آنان را اخذ و ضبط کنند. کسانی که در منازلشان کتب قدیم یا بیاض و نوشته دارند برای بهره‌برداری در اختیار پسین اوز و یا موزه مردم شناسی قرار دهند. تشکیل کارگروهی برای تالیف تاریخ و جامعه شناسی اوز پیشنهاد می‌شود.
* مدیر مسئول پسین اوز
۱- پسین اوزشماره ۶۳ بهار ۱۴۰۳صفحه ۷
۲-بزرگان اوز در ۱/۵ قرن پیش تالیف عنایت اله نامور
۳-فارسنامه دوم تالیف عبدالمحمد طاهری صفحه ۸۷۵
۴-تاریخ دلگشای اوز نوشته محمدهادی کرامتی صفحه ۲۴
با تشکراز محقق زحمتکش آقای حاج احمد آقا ، آیا بهتر نبود نام نویسندگان که نوشتی ، تالیفاتشان را هم می نوشتی آنوقت یک لیست جامع در دسترس همگان بود . اما این دلیل ب. زحمت شما نیست ما را از نویسندگان وبزرگان اوز آگاه ساختی متشکریم
مقاله ارزشمند وقابل استنادی است از حاج احمد آقا تشکر می شود که وقت خودرا صرف کارهای مهم فرهنگی می گذارد باید اورا ستود
قلمتان مانا ، خدا خیرتان بدهد که برای اوز می نویسید ، تشکر می شود