چالش های انتخاب شهردار با رای مستقیم مردم

*جعفر راستگو: چند سالی است در مجلس شورای اسلامی به عناوین مختلف طرح هایی در حال بررسی و پیگیری است که تصویب آنها کم شدن اختیارات شوراها را به دنبال خواهد داشت . این در حالی است که از منظر اسلام و قرآن بر مشورت و کار شورایی بارها تاکید شده و در نوشته ها و فرمایشات مقام معظم رهبری و امام راحل و علما و اندیشمندان بر نقش شوراها و حمایت از شوراها تاکید زیادی شده است و در اصول مختلف قانون اساسی نیز نقش و اهمیت شوراها شرح داده شده و این مطالب گواه این است که جایگاه قانونی شوراها به حدی است که میتوانند در امور مختلف نقش داشته باشند به عنوان مثال شورای عالی استان‌ها می‌تواند به مجلس طرح‌هایی را ارائه دهد، و یا مطابق اصل ۱۰۳ قانون اساسی استاندار، فرماندار و بخشدار که نمایندگان دولت در سطوح مختلف تقسیمات کشوری هستند را ملزم به رعایت تصمیمات قانونی شوراها کند.

باوجود این همه مستندات و تاکید اکید بر حمایت از شورا این مهم در عمل و گفتار برخی مسئولین دیده نمی شود و به نوعی برخی مجلس نشینان شوراها را رقیب و برخی از دولت مردان نیز شوراها را مداخله گر در امور اجرایی می دانند. این در حالی است که شوراها حلقه اتصال بین مردم و نظام هستند که از زمان شکل گیری تا به امروز یاری گر مردم و مسئولین بوده اند و در خیلی از موارد حتی شوراها سپر مسئولین شده اند.
اخیرا شاهد به جریان افتادن طرحی در مجلس هستیم که به واسطه آن اختیار انتخاب شهردار از شوراها گرفته شود و شهردار با رای مستقیم مردم انتخاب گردد . این طرح از زمان مطرح شدن مورد نقد خیلی از کارشناسان قرار گرفته است و واکنش هایی نیز به دنبال داشته است. نگارنده بر اساس تجربه چندین ساله شورایی خود در سطوح مختلف شهر ، شهرستان و استان از دیدگاه خود انتقادات و مشکلاتی را در رابطه با این طرح ، مطرح می کند ؛

قبل از هر سخن می دانیم که شورای شهر مجلسی محلی است که اعضا با رأی مستقیم مردم انتخاب می شوند و از وظایف اصلی شورا انتخاب شهردار، تصویب بودجه و نظارت بر عملکرد شهرداری هاست که با تصویب این طرح عملا اختیارات شورا به حداقل می رسد .

یکی از مشکلات انتخاب شهردار با رای مستقیم مردم این است که برای انتخاب شهردار توانمند در هر شهر شاید افراد متخصص زیادی داشته باشیم که تمایل به ورود به این عرصه را داشته باشند اما همه آنها حاضر نیستند خود را در معرض رای عموم قرار دهند و کاندیدای مدیریت شهری شوند و ورود آنان با جلسات خصوصی و غیر علنی و به نوعی بررسی عملکرد ممکن خواهد بود و در نتیجه تعدادی از افراد که دربین آنها شاید مدیران کاربلد و باتجربه غیر بومی یا حتی بومی هم باشد با این روش انتخاب تمایلی برای ورود و شرکت در انتخابات را ندارند و در این بین احتمال ورود مدیران توانمند غیر بومی با توجه به نیاز فرد به رای مردم بومی شهر به حداقل می رسد.

باید این موضوع را در نظر بگیریم که برای انتخاب شهردار متخصص و کارا رای دهندگان نیز باید تخصص ، مطالعه و شناخت لازم را داشته باشند .مثالی برای روشن تر شدن قضیه این است که وزیر نفت یا وزیر بهداشت یا دیگر وزرا و مدیران را مردم انتخاب کنند و رای دهند.
در اینجا ممکن است سوالی هم برای هر فردی پیش آید که پس چرا در برخی کشورها انتخابات شهردار برگزار می شود؟
در پاسخ باید دقت کرد که در ایران شهردار با وظایفی متفاوت تر از چنین کشورهایی تعریف می شود و در برخی از کشورها شهردار اختیارات وسیع تر و فراگیرتری دارد که حتی دارای اختیارات انتظامی و شبه‌ قضایی نیز هست و تعدد ، وسعت اختیارات و فراگیر بودن آن باعث شده که نیاز به یک کار تخصصی جهت انتخاب نباشد و تقریبا آن را شبیه به انتخاب نمایندگان مجلس و رئیس جمهور در ایران بدانیم .

تفاوت در دیدگاه و رویکرد شوراها با شهردار میتواند بنیان یک اختلاف اساسی باشد یعنی مثلا مردم شهرداری را با رویکردی صرفا عمرانی انتخاب کنند اما شورای منتخب دیدی عمرانی فرهنگی داشته باشد و این دو دیدگاه متفاوت می تواند باعث اختلاف و مشکلات فراوانی شود .

از دیگر مشکلی که در ارتباط با این دو نهاد میتوان پیش بینی کرد ، تقابل شورا و شهرداری به واسطه اینکه شهردار مدعی پشتوانه رای مردمی است در نتیجه مقاومت بیشتری در مقایسه با اکنون خواهد داشت و عدم تمکین از نظرات و خواسته های شورا باعث می شود اختلافات بسیاری به وجود آید . با این ذهنیت ممکن است شهرداران از شوراها فاصله بگیرند و دولت نیز به واسطه رای مردمی نگاه ویژه تری در حمایت از این مدیر شهری نسبت به حال حاضر داشته باشد و در نتیجه اختلاف بین شورا و شهرداری پر تنش تر از مسائل کنونی خواهد بود .

به نظر میرسد با این روش انتخاب و با ورود بیشتر احزاب سیاسی انتخاب شهردار از یک انتخاب با نگاه مدیریت شهری و تخصصی تبدیل به نگاهی بیشتر سیاسی و جناحی شود .

هر چند در ظاهر انتخاب شهردار با شعار رای مستقیم مردم مقبول و جذاب به نظر می آید اما دارای عواقبی است که باید همه موارد و مشکلات موجود را مد نظر قرار داد و با نگاهی کارشناسی تر و دقت بیشتر بررسی کرد و نباید فراموش کنیم اعضای شورا هم منتخبان همین مردم هستند و به واسطه رای مردمی که دارند و به نمایندگی از مردم و پس از بررسی زیاد و با دیدی تخصصی شهردار را انتخاب می کنند.

و نکته قابل تامل دیگر که چالش برانگیز است اینکه چنانچه شهردار به هر دلیلی از کار برکنار شود آیا امکان برگزاری دوباره یا چند باره انتخابات وجود دارد ؟ آیا برگزاری انتخابات مستلزم هزینه سنگین ، صرف نیرو و زمان نیست ؟

در نتیجه با بررسی همه جانبه شرایط موجود در جامعه شهری شاید به این نتیجه برسیم که روند انتخاب شهردار توسط شورای اسلامی شهرها و منتخبان مردم مناسب تر است و تغییر در این روش انتخاب علاوه بر چالش ها و مشکلات پیش رو نیازمند تغییرات در قوانین ، تغییر در حدود و اختیارات و نوع ارتباط و نظارت شورا بر شهرداری و همچنین یکپارچه کردن مدیریت شهری و فراگیرتر نمودن وظایف است و در نهایت تصمیمات شتاب زده می تواند مشکلات زیادی را به همراه داشته باشد و امیدواریم مسئولین امر با تدبیر و تامل بیشتری تصمیم گیری نمایند .

*مشاور شورای اسلامی استان فارس